کمبود آهن یکی از شایع‌ترین مشکلات تغذیه‌ای در گیاهان است که می‌تواند رشد محصول را به‌شدت کاهش داده و کیفیت نهایی آن را تحت تأثیر قرار دهد. زردی برگ‌ها، کوچک ماندن گیاه، کاهش فتوسنتز و ضعف عمومی از نشانه‌های رایج این مشکل هستند. امروزه با گسترش کشاورزی مدرن و افزایش نیاز به تولید محصولات باکیفیت، استفاده از کود کلاته آهن به‌عنوان یک منبع قابل‌جذب و پایدار آهن، به یکی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با این کمبود تبدیل شده است.
این کودها به دلیل ساختار شیمیایی ویژه خود، آهن را در فرم قابل‌جذب نگه می‌دارند و از تثبیت آن در خاک جلوگیری می‌کنند. به همین دلیل، کود کلات آهن یکی از مؤثرترین کودهای ریزمغذی در کشاورزی حرفه‌ای شناخته می‌شود.
کودهای کلاته گروهی از کودهای ریزمغذی هستند که عناصر ضروری مانند آهن، روی یا منگنز را در ساختاری حلقه‌ای نگه می‌دارند. این ساختار باعث می‌شود عنصر مورد نظر از واکنش با عناصر خاک محافظت شده و قابل‌جذب باقی بماند.
در میان انواع کودهای کلاته، کود کلاته آهن یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین انواع است. آهن در فرایندهای حیاتی گیاه از جمله ساخت کلروفیل، تنفس سلولی و فعالیت آنزیمی نقش اساسی دارد. اما در بسیاری از خاک‌ها، به‌ویژه خاک‌های آهکی یا قلیایی، آهن به‌سرعت تثبیت شده و غیرقابل‌جذب می‌شود. اینجاست که اهمیت کودهای کلاته بیشتر نمایان می‌شود.
چرا کمبود آهن این‌قدر رایج است؟
۱. خاک‌های آهکی و pH بالا
بسیاری از اراضی کشاورزی ایران قلیایی هستند. در این شرایط، آهن به‌سرعت به فرم غیرقابل‌جذب تبدیل می‌شود.
۲. مصرف زیاد کودهای فسفاته
فسفر زیاد می‌تواند مانع جذب آهن شود، حتی اگر آهن کافی در خاک وجود داشته باشد.
۳. آبیاری با آب‌های سخت
آب‌هایی با املاح زیاد، جذب ریزمغذی‌ها را دشوارتر می‌کنند.
۴. فقر مواد آلی خاک
مواد آلی، آهن را در دسترس گیاه نگه می‌دارند؛ خاک فقیر، آهن کم‌جذب را افزایش می‌دهد.
چرا کود کلاته آهن بهترین راهکار است؟
۱. جذب بسیار بالا
به دلیل ساختار پایدار کلاته، آهن در برابر pH بالا مقاوم بوده و در ریشه بهتر جذب می‌شود.
۲. جلوگیری از زردی برگ‌ها
کود کلاته آهن به‌سرعت کلروز آهن (زردی بین رگبرگ‌ها) را رفع می‌کند.
۳. مناسب برای انواع خاک‌ها
چه خاک قلیایی باشد و چه فقیر از مواد آلی، کود کلاته عملکرد عالی دارد.
۴. ماندگاری بیشتر در خاک
ساختار کلاته باعث می‌شود آهن مدت طولانی‌تری در دسترس گیاه باقی بماند.
۵. افزایش کیفیت و عملکرد محصول
گیاه سالم‌تر، فتوسنتز بهتر و رشد یکنواخت‌تر خواهد داشت.
انواع کود کلاته آهن
۱. کود کلات آهن EDDHA
قوی‌ترین و گران‌ترین نوع کلات آهن است.
- مقاومت بالا در pH ۷ تا ۱۰
- مناسب برای خاک‌های بسیار قلیایی
- سریع‌الاثر و پایدار
۲. کود کلات آهن EDTA
- مناسب برای خاک‌های با pH کمتر از ۷
- ارزان‌تر اما در خاک‌های آهکی اثر کمتر دارد
۳. کود کلات آهن DTPA
- عملکرد متوسط
- مناسب pHهای تا حدود ۷.۵
- انتخابی اقتصادی‌تر برای شرایط نیمه‌قلیایی
به طور کلی، برای اکثر اراضی ایران، کود کلاته آهن EDDHA بهترین گزینه است.
مزایای استفاده از کود کلاته آهن
✔ رفع سریع کمبود آهن
در بسیاری از گیاهان، مصرف کود کلاتی ظرف چند روز باعث سبزتر شدن برگ‌ها می‌شود.
✔ تحریک رشد ریشه
آهن کافی، رشد ریشه را افزایش داده و جذب سایر عناصر را بهتر می‌کند.
✔ بهبود عملکرد اقتصادی محصول
محصولاتی مانند پسته، کیوی، انگور و مرکبات در صورت رفع کمبود آهن، رشد قابل‌توجهی نشان می‌دهند.
✔ افزایش مقاومت به تنش‌ها
گیاهی که آهن کافی دارد، در برابر خشکی، گرما و بیماری‌ها مقاوم‌تر است.
✔ افزایش فتوسنتز
ساخت کلروفیل بدون آهن ممکن نیست؛ بنابراین آهن کافی = سبزینه بیشتر.
علائم کمبود آهن در گیاه
قبل از مصرف کود کلاته، بهتر است علائم کمبود را بشناسیم:
- زردشدن شدید برگ‌های جوان
- سبز ماندن رگبرگ‌ها در حالی که بافت بین آن‌ها زرد می‌شود
- توقف رشد شاخه و برگ
- کوچک ماندن برگ‌ها
- ریزش میوه در باغات
- ضعف عمومی و کاهش عملکرد
اگر این علائم مشاهده شود، مصرف کود کلات آهن ضروری است.
بهترین زمان و روش مصرف کود کلاته آهن
۱. چالکود
بهترین روش برای باغات است.
- مصرف: ۵۰ تا ۱۰۰ گرم به ازای هر درخت
- زمان: اواخر زمستان یا اوایل بهار
۲. آبیاری
در سیستم‌های قطره‌ای بسیار مؤثر است.
- مصرف: ۱ تا ۳ کیلوگرم در هکتار
- زمان: در اوایل رشد یا هنگام مشاهده کمبود
۳. محلول‌پاشی
اگرچه جذب ریشه‌ای بهتر است، اما در کمبود شدید می‌توان برای اثر سریع استفاده کرد.
- مصرف: ۱ تا ۲ گرم در لیتر (برای کودهای محلول‌آور)
کدام محصولات بیشترین نیاز را به کود کلاته آهن دارند؟
برخی محصولات حساس‌تر به کمبود آهن هستند:
- پسته
- انگور
- مرکبات
- سیب
- هلو و شلیل
- توت‌فرنگی
- کیوی
- سبزیجات برگی
- گوجه‌فرنگی و صیفی‌جات
- گیاهان گلخانه‌ای
در این کشت‌ها، استفاده منظم از کود کلاته آهن عملکرد را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
تفاوت کود کلاته با کودهای معمولی آهن
|
ویژگی |
کود کلاته آهن |
آهن معمولی (سولفات آهن و …) |
|
قابلیت جذب |
بسیار بالا |
بسیار کم در خاک‌های قلیایی |
|
پایداری |
بالا |
تثبیت سریع |
|
سرعت اثر |
سریع |
کند |
|
مناسب خاک‌های آهکی |
بله |
خیر |
|
هزینه |
بالاتر |
ارزان‌تر |
در نتیجه، اگر هدف رفع واقعی کمبود است، کود کلات انتخاب برتر است.
جمع‌بندی
کمبود آهن یکی از چالش‌های جدی در کشاورزی امروز است و می‌تواند رشد و کیفیت محصول را به شدت کاهش دهد. بهترین و مطمئن‌ترین راه برای رفع این مشکل، استفاده از کود کلاته آهن است؛ کودی که آهن را در فرم پایدار و کاملاً قابل‌جذب در اختیار گیاه قرار می‌دهد. این کود به دلیل مقاومت بالا در برابر pH زیاد، اثرگذاری سریع و طولانی‌مدت، یکی از مهم‌ترین ابزارهای کشاورزی مدرن محسوب می‌شود.
چه در باغات و چه در زراعت یا گلخانه، استفاده از کود کلات آهن می‌تواند بهبود چشمگیری در رشد، سبزینه، عملکرد و کیفیت محصول ایجاد کند. به همین دلیل، امروزه کود کلاته به‌عنوان یکی از ضروری‌ترین کودهای ریزمغذی در برنامه تغذیه‌ای اکثر کشاورزان حرفه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.