چی میشه که بعضی افراد نسبت به تراپیستها احساس منفی پیدا میکنند؟ چرا گاهی نمیتوانیم به یک درمانگر اعتماد کنیم؟
حقیقت این است که مشاوره و رواندرمانی وقتی توسط یک متخصص حرفهای انجام شود، میتواند زندگی فرد را متحول کند. درمانگر خوب فضایی امن و محترمانه ایجاد میکند؛ جایی که شما بتوانید درباره ترسها، آسیبها، روابط، و احساساتی صحبت کنید که شاید هیچوقت با کسی درمیان نگذاشتهاید. همین احساس امنیت، پایه بهبود روانی است.
اما همیشه همه چیز ایدهآل پیش نمیرود. در بعضی موارد، رفتار اشتباه یا غیرحرفهای درمانگر نهتنها کمکی نمیکند، بلکه میتواند روابط درمانی را تخریب کرده و به آسیبهای عاطفی و روانی منجر شود. در این مقاله پنج رفتاری را بررسی میکنیم که در هر جای دنیا بهعنوان خطوط قرمز درمان شناخته میشوند. اگر هرکدام از این رفتارها را تجربه کردید، حق دارید به درمان پایان دهید و به دنبال یک متخصص قابلاعتماد باشید.
1- شما را بدون اجازه یا به صورت نامناسبی لمس میکند.
یکی از بزرگترین زنگ خطرها زمانی است که درمانگر وارد مرزهای فیزیکی شما میشود بدون اینکه اجازهاش را گرفته باشد. تماسهای ناخواسته، در آغوش گرفتن بدون پرسیدن، لمس کردن در زمانی که برای شما راحت نیست، یا هر رفتار فیزیکی غیرحرفهای، کاملاً خط قرمز است. در درمان، احترام به مرزهای فردی یک اصل اخلاقی مهم محسوب میشود و هیچ بهانهای نمیتواند آن را توجیه کند.
در بسیاری از تجربههای واقعی که مراجعان در گفتگوهای عمومی یا گزارشهای رسانهای بیان کردهاند، رفتار فیزیکی درمانگر برایشان ناراحتکننده بوده است. متخصص حرفهای همیشه قبل از هر نوع تماس فیزیکی، اجازه میگیرد و اگر فرد مخالفت کند، موضوع کاملاً متوقف میشود. اگر درمانگر پس از اعلام ناراحتی شما همچنان به این رفتار ادامه دهد، باید جلسه را ترک کنید.
2- شما را وارد مسائل شخصی خود میکند.
رابطه درمانی باید شفاف، حرفهای و دارای چارچوب مشخص باشد. هرگاه درمانگر تلاش کند مسائل شخصی خود را به شما بگویید، رابطه دوستانه یا عاطفی پیشنهاد دهد، یا بگوید که حتما او را در شبکههای اجتماعی دنبال کنید، این نشانه عدم رعایت مرزهای حرفهای است. برخی از روانشناس ها از بیمار انتظار حمایت عاطفی دارند. چنین رفتاری جلسه را از محوریت شما خارج میکند و مسیر درمان را منحرف میسازد.
درمانگر حرفهای فقط در حدی از زندگی خود صحبت میکند که برای روند درمان مفید باشد و هرگز از مراجع نمیخواهد در زندگی شخصی او نقش داشته باشد. مرزها در درمان نقش حفاظتی کلیدی دارند و هرگونه تلاش برای محو کردن آنها میتواند آسیبزا باشد.
3- خودمحوری، تحمیل عقاید یا رفتار کنترلگرانه
درمان خوب بستگی به همکاری مشترک بین شما و درمانگر دارد، نه اطاعت یا کنترل. اگر درمانگر به جای همراهی، با خودمحوری رفتار کند، نظرات شخصی خود را به شما تحمیل کند، یا با حالت دستوری بگوید چه کاری باید انجام دهید، این نشانه رفتار غیرحرفهای است.
گاهی برخی افراد میگویند وقتی از روند درمان ناراضی بودهاند یا خواستهاند درمانگر خود را تغییر دهند، با واکنش عصبی، دفاعی یا سرزنشکننده مواجه شدهاند. چنین رفتاری فضای درمان را ناامن میکند و اجازه نمیدهد شما احساس آزادی و اختیار داشته باشید.
درمانگر حرفهای به شما کمک میکند انتخابها و تصمیمهای بهتر بگیرید؛ نه اینکه نقش کنترلگرانه داشته باشد. او باید نقد و بازخورد شما را بپذیرد و در صورت نیاز، حتی شما را به درمانگر مناسبتر ارجاع دهد.
4- اصل محرمانگی را رعایت نمیکند
اصل محرمانگی یکی از جدیترین ستونهای اخلاقی درمان است. هر آنچه در جلسه میگویید، باید بین شما و درمانگر باقی بماند. اگر درمانگر اطلاعات شما را با دیگران درمیان بگذارد، درباره شما صحبت کند، یا بدون اجازه شما موضوعی از جلسات را بازگو کند، این نقض آشکار اعتماد است.چنین رفتاری میتواند آسیب روانی شدیدی ایجاد کند و احساس امنیت را کاملاً از بین ببرد.
تنها موارد استثنا، شرایط قانونی مشخص مانند خطر آسیب به خود یا دیگران است. غیر از این موارد، هیچ درمانگری حق بازگو کردن اطلاعات شما را ندارد.
5- در مورد مسائلی که تخصص ندارد صحبت می کند.
درمانگر حرفهای فقط در چارچوب آموزش و تخصص خود کار میکند. اگر درمانگر وارد حوزههایی شود که دانش کافی ندارد، مانند ارائه توصیههای پزشکی، دارویی، مالی.گاهی اوقات درمانگران روشهایی را پیشنهاد میدهند که هیچ پایه متخصصانه نداشته و نتیجهاش فقط سردرگمی بیشتر بوده است. درمانگر متخصص هیچوقت ادعای درمان همه چیز را ندارد و اگر موضوعی خارج از حوزه او باشد، شما را به فرد واجد صلاحیت ارجاع میدهد.
پژوهشها و پایاننامههایی با این موضوع
وقتی درباره رفتارهای خطرناک یک روانشناس صحبت میکنیم، خوب است بدانیم این فقط نتیجه تجربههای شخصی مردم نیست. سالهاست که در دانشگاههای دنیا و ایران درباره تخطی از مرزهای درمانی، رفتارهای غیرحرفهای درمانگر و اثرات درمان بد، پایاننامه و پژوهش منتشر میشود. انجام پایان نامه روانشناسی با محوریت این موضوع، نشان میدهد آنچه مردم در شبکههای اجتماعی میگویند، در مطالعات علمی هم بررسی شده است.
- “Nonsexual Boundary Crossings in Psychotherapy” — Katherine S. H. Wu (Dissertation, Loma Linda University), 2020رساله بهصورت جامعی مرزهای غیرجنسی را بررسی میکند، انواع عبور مرز (مثلاً خودافشایی درمانگر، تماس فیزیکی غیرمناسب، تماسهای خارج از جلسه) و پیامدهای روانی-عاطفی برای مراجعان را گزارش میکند.
- “Boundary violations in therapy: the patient’s experience of harm” — مقاله مروری/تحقیقی (ResearchGate page)این مقاله مفاهیمی مانند «انتقال ایدهآلسازی آسیبزا» و شواهد گزارششده مراجعان را گردآوری میکند و نمونههایی از پیامدها را مطرح میکند.
- Professional Doctorate in Psychotherapy” — Sharron A. Grainger (Thesis), 2025رسالهای جدید که مفاهیم مرتبط با شرایط اصلی درمانمحور و نقض مرزها را از دیدگاه عملپژوهی بررسی میکند؛ شامل مطالعات موردی و بازتابهای بالینی است.
- «ملاحظات اخلاقی در رابطهی میان مراجع-درمانگر در درمان روانشناختی» — مقاله دانشگاه علوم پزشکی تهران (مالمیر)، 2023
- «نظامنامه اخلاقی روانشناسان و مشاوران» — سازمان/مراجع رسمی ایران (PDF) — نشریه/متن رسمی، 2023
در کل، هرگاه درمانگر از مرزهای حرفهای عبور کند—چه با لمس ناخواسته، چه تحمیل عقاید، چه نقض محرمانگی یا ورود به حوزههای خارج از تخصص—روند درمان نهتنها مؤثر نخواهد بود، بلکه میتواند آسیبزا شود. شناخت این نشانهها به شما کمک میکند انتخاب آگاهانهتری داشته باشید، در صورت مشاهده چنین رفتارهایی، بدون تردید درمان را متوقف کرده و به دنبال متخصص قابلاعتمادتر بروید.